Hiện tại dịch Covid-19 vẫn tiếp tục hoành hành ở khắp các quốc gia trên thế giới. Mặc dù, Trung Quốc hiện tại đã kiểm soát được dịch nhưng dịch bệnh đã lan rộng và phát triển mạnh ở Châu Âu và Mỹ. Đằng sau sự bùng phát của đợt dịch này đang cho thấy cách vận hành nền kinh tế của các nước đang có nhiều vấn đề.

         Trong bài viết Giải mã hàng loạt cửa hàng ăn uống “vỡ trận” được đăng trong số thì tác giả để giới thiệu dưới góc nhìn tài chính về việc các cửa hàng F&B vỡ trận nhanh chóng như thế nào. Trong bài này tôi muốn tiếp tục bắt đầu bằng góc nhìn đó và kết nối với những vấn đề lớn hơn của câu chuyện nền kinh tế toàn cầu. Sự kết nối của những từ khoá “F&B – Dịch Covid 19 – Mô hình sản xuất tinh gọn – Trung Quốc” sẽ là nội dung chính cho bài viết lần này.

Vai trò của dự trữ và tính hiệu quả

         Chính cấu trúc chi phí cố định lớn, trong đó đặc biệt là chi phí mặt bằng cao khiến cho việc duy trì kinh doanh của các doanh nghiệp F&B hết sức khó khăn. Nhưng một khía cạnh nữa cần phải bàn đến đó là do khả năng tiếp cận với các khoản vay ngân hàng thấp nên các doanh nghiệp F&B nào có mức dự trữ tiền mặt thấp thì sẽ càng gặp nhiều khó khăn để vượt qua đợt dịch này.

         Dự trữ tiền mặt, dù được hưởng lãi khi gởi ngân hàng, vẫn có một chi phí cơ hội lớn đối với các doanh nghiệp. Thực tế, khi lập dự toán về tài chính cho một cơ sở kinh doanh thì các lý thuyết tài chính đều yêu cầu doanh nghiệp ngoài việc đầu tư mặt bằng, bàn ghế và vốn lưu động (vốn xoay vòng bao gồm các khoản tồn kho và phải thu là chủ yếu) thì nên dự trữ một lượng vốn dự phòng. Vốn dự phòng này thường được ước tính trung bình bằng 3-6 tháng vốn lưu động cần thiết của doanh nghiệp. Vai trò của phần vốn dự phòng này sẽ là vùng đệm an toàn cho hoạt động kinh doanh vốn chịu nhiều sự biến động từ phía nhu cầu thị trường như lĩnh vực F&B. Trong những giai đoạn đầu hoạt động thì cơ sở F&B sẽ có thể gặp nhiều khó khăn để thu hút khách hàng. Chính phần dự trữ vốn này giúp cho doanh nghiệp thoát khỏi rủi ro là một ý tưởng khả thi nhưng lại “chết” trước khi kịp làm quen với khách hàng. Trong trường hợp doanh nghiệp gặp những khó khăn như trong đợt dịch Covid 19 này thì những khoản dự phòng đó lại càng có ý nghĩa sống còn.

         Đó là bài toán tài chính kinh điển trong lĩnh vực F&B khi lập dự toán tài chính tuy nhiên phần lớn các doanh nghiệp F&B họ chỉ duy trì một mức vốn lưu động để vận hành chứ thường ít quan tâm đến phần dự trữ. Lý do rất đơn giản. Vốn cũng là nguồn lực xã hội và chúng ta sống trong một xã hội mà mọi nguồn lực đề đề cao đến tính hiệu quả khi sử dụng. Doanh nghiệp nghĩ rằng việc dự trữ một lượng vốn đáng kể như vậy để dự trù cho rủi ro thì chi phí quá lớn và quan trọng là những người chủ doanh nghiệp họ quan trọng với việc sử dụng vốn hiệu quả hơn là việc là quản lý rủi ro.

         Mỗi doanh nghiệp đều hướng đến việc sử dụng hiệu quả nguồn lực. Nguyên tắc đó cũng áp dụng cho mọi ngành và mọi nền kinh tế hiện đại. Cuối cùng, cả thế giới sẽ nỗ lực nghĩ ra những cách hiệu quả nhất để vận hành hiệu quả chứ không phải để phúc lợi của xã hội lớn nhất mà hiệu quả sử dụng của những đồng vốn là cao nhất.

Nền kinh tế toàn cầu vận hành dựa trên sự hiệu quả

         Các quốc gia luôn luôn muốn duy trì mức tăng trưởng kinh tế đồng thời gia tăng hiệu quả sử dụng vốn nên ngày càng sử dụng nhiều các mô hình kinh doanh hiệu quả như mô hình “Just-in-time” hay “Lean business”. Các mô hình này sẽ hạn chế việc duy trì mức dự trữ bằng cách kết nối và phối hợp giữa các nhà cung cấp một cách hiệu quả bằng hệ thống tự động. Nhờ đó mà quá trình tồn kho, quá trình dự trữ được giảm xuống dưới mức tối thiểu và qua đó giải phóng được nguồn vốn lớn để thực hiện các hoạt động kinh doanh. Hầu hết các doanh nghiệp hàng đầu trên thế giới đều lựa chọn Trung Quốc trở thành mắc xích quan trọng trong dây chuyền sản xuất. Trung Quốc trở thành động lực chính đều giúp tạo ra giá trị của tập đoàn khủng lồ của Mỹ và Châu Âu. Sau khi đạt được mức tăng trưởng bảo hòa thì các doanh nghiệp lớn trên toàn cầu lựa chọn việc dịch chuyển nguồn lực sản xuất về Trung Quốc để tối ưu hóa nguồn vốn lưu động sử dụng trong quá trình sản xuất, cũng như hưởng lợi từ chi phí nhân công giá rẻ từ Trung Quốc.

Biểu đồ: Tỷ lệ các thành phần nền kinh tế trung quốc so với toàn cầu

         Thống kê cho thấy chỉ trong vòng 20 năm qua thì vai trò của Trung Quốc đối với nền kinh tế toàn cầu đã ngày càng gia tăng mạnh mẽ. Trong báo cáo kinh tế đột xuất mới nhất vào tháng 03/2020 của OECD trước tác động của diễn biến dịch bệnh đến nền kinh tế toàn cầu, OECD nhấn mạnh việc các số liệu thống kê đang cho thấy thế giới đang trao cho Trung Quốc một sức mạnh rất lớn.

         Điều buồn cười thay là trong cùng với giai đoạn trỗi dậy của Trung Quốc thì cũng là giai đoạn có vẻ thịnh vượng nhất của các tập đoàn kinh tế lớn của Mỹ và các nước phương Tây. Các doanh nghiệp này tạo ra một mô hình sản xuất hiệu quả và giải phòng lớn lượng tiền ra khỏi hoạt động của họ. Trong vòng 10 năm qua thì những tập đoàn này thừa tiền nhiều đến mức chi một lượng lớn tiền đến cả ngàn đô la Mỹ để thực hiện mua lại cổ phiếu quỹ (cổ phiếu của chính họ) để làm lợi cho các cổ đông. Hãy nghĩ về Apple hay Microsoft khi phần lớn hoạt động đầu tư và sản xuất của họ diễn ra ở Trung Quốc chứ không phải ở nước Mỹ.

Biểu đồ: 10 công ty mua cổ phiếu quỹ lớn nhất toàn cầu (*)

Đơn vị: Tỷ USD

Khi công xưỡng thế giới trở thành kho súng

         Câu chuyện sẽ không dừng lại ở đó khi đợt dịch bệnh vừa qua xảy ra ở Trung Quốc và họ lợi dụng vị thế trở thành công xưởng thế giới để tạo ra sức ép về chính trị cho các quốc gia khác trong dài hạn. Trong giai đoạn dịch bệnh bùng phát ở Vũ Hán, các quốc gia khác đều viện trợ cho Trung Quốc khá “vô tư”. Cho đến khi dịch bệnh lan rộng ở các nước ở Mỹ và Châu Âu thì Trung Quốc đã “cứu trợ” các trang thiết bị y tế và xem đây là một dịp để đàm phán lại các điều kiện thương mại hay gia tăng tầm ảnh hưởng đối với các quốc gia. Các quốc gia đó hoàn toàn bị động vì họ không chủ động được nguồn nguyên liệu. Trung Quốc vẫn thế, trong những giai đoạn khó khăn nhất đối với chính họ và các đối tác, họ vẫn luôn thể hiện bản chất “lưu manh” ngàn đời qua khi vẫn nhìn về bài toán dài hạn mà họ luôn muốn hướng đến.

         Các nước như Mỹ và Châu Âu thiếu hụt trầm trọng các thiết bị y tế. Số liệu chứng minh rằng Mỹ và Châu Âu đã trao cho Trung Quốc một vai trò quá quan trọng trong việc kiểm soát nguồn cung nguyên liệu cũng như các thiết bị, công cụ, dụng cụ cho các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực thiết bị y tế.

Biểu đồ: Xuất khẩu thiết bị y tế của trung quốc 2001-2016

         Biểu đồ trên cho thấy vai trò của Trung Quốc đã gia tăng trong việc xuất khẩu các thiết bị y tế. Chỉ trong vòng 20 năm qua, tổng giá trị xuất khẩu của Trung Quốc đã tăng gấp hàng chục lần chỉ từ mức khoảng tý đô là lên mức 15 tỷ đô la vào cuối năm 2016. Hơn hết, hàm lượng công nghệ trong các sản phẩm của Trung Quốc ngày càng cao, điều này càng chứng tỏ rằng các nước phương tây đang chuyển giao dần công nghệ sản xuất các nguyên liệu cũng như các vật phẩm trung gian trong quá trình vận hành ngành y tế cho Trung Quốc.

Chuỗi cung ứng toàn cầu nói chung và chuỗi y tế toàn cầu nói riêng đang bộc lộ những khuyết điểm lớn liên quan đến việc chúng ta tối ưu hóa mọi vấn đề và chúng ta đẩy toàn bộ trách nhiệm trong việc vận hành nguồn nguyên liệu về một quốc gia là Trung Quốc.

Biểu đồ: Xuất khẩu đồ bảo hộ y tế của trung quốc năm 2013 theo thị trường

         Khi dịch bệnh Covid-19 kết thúc, các quốc gia trên thế giới sẽ phải suy nghĩ lại bài toán đầu tư ra nước ngoài của mình cũng như bài toán tối ưu hóa chuỗi giá trị toàn cầu. Vấn đề quản trị rủi ro của chuỗi giá trị toàn cầu trong mối quan hệ với Trung Quốc qua cách họ ứng xử với các quốc gia trong đợt dịch đã qua chắc chắn sẽ được xem xét lại. Trung Quốc đã xác lập một vị trí quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu và việc tách rời Trung Quốc lúc này sẽ có thể sẽ khiến các doanh nghiệp và quốc gia bị mất lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, thế giới sẽ phải dần cân nhắc lại về sự đánh đổi giữa tính

         Các quốc gia đã bắt đầu thấy thấm thía hơn trong đợt dịch này. Tổng Thống Pháp Emmanuel Macron đã nhận thức rõ được tình hình thiếu trang thiết bị y tế do tình trạng phụ thuộc vào nguồn cung ứng nước ngoài và kêu gọi “khôi phục lại sự độc lập kinh tế” của Pháp. Điều đáng buồn là một quốc gia có nền y học tiên tiến nhất trên thế giới lại đang lâm vào cảnh hết sức khó khăn và phụ thuộc rất nhiều vào nguồn thiết bị y tế và dược phẩm từ nước ngoài, mà chủ yếu là từ Trung Quốc. Pháp sẽ đầu tư 4 tỷ EURO để sản xuất kịp thời các loại thuốc và vật tư y tế và có thể sẽ còn nhiều hơn nữa sau dịch để thảm họa này không phải diễn ra lần nữa.

         Thế giới đang ngày càng nhiều biến động và chưa bao giờ thiên tai và dịch bệnh xảy ra đến thế giới nhiều đến thế trong thời gian gần đây. Tại sao chúng ta không xây “dư thừa” nhiều bệnh viện để người dân có thể dễ dàng hơn trong việc tiếp cận các dịch vụ công, đặc biệt là trong những giai đoạn chúng ta cần chúng nhất. Tại sao chúng ta mua bảo hiểm nhưng lại không hề muốn sự kiện bảo hiểm xảy ra. Chi phí mua bảo hiểm tốn kém lớn về tài chính tuy nhiên chúng ta biết được rằng khi không có nó và nếu những sự cố xảy ra thì cái giá chúng ta phải trả là rất đắt.